[Wstęp]

1. Dawno nic nie pisałem. Nie znaczy to, że w naszych sprawach był przestój. Mamy do przedstawienia kilka sukcesów, z czego pierwszy to wyrok Sądu Rejonowego dla Warszawy – Śródmieścia w Warszawie z 10 kwietnia 2018 r., VI C 1316-17.

2. Otrzymałem do analizy umowę pożyczki hipotecznej indeksowanej kursem CHF. Zaciekawiła mnie sama data zawarcia umowy, pewien piękny dzień 2003 r.

3. Czy da się? Czy warto?

4. Na oba pytania odpowiedziałem twierdząco. Motywów było kilka. Kluczowe sprowadzały się do oceny postanowień związanych z zasadami określania zmian oprocentowania. Blankietowa norma, która aż sama prosiła o jej zakwestionowanie.

5. Druga rzecz to oczywiście indeksacja. Norma ogólna: kredyt jest waloryzowany kursem CHF oraz normy szczególne: przeliczenie przy wypłacie po kursie kupna oraz po kursie sprzedaży przy spłacie każdej raty.

[Postępowanie]

6. Pozew złożony w czerwcu 2017 r. miał niespełna 26 stron. Mało cytatów, załączniki – to co niezbędne i co może być dowodem w ramach Kodeksu postępowania cywilnego.

7. Odpowiedź na pozew we wrześniu, bardzo długa. Międzynarodowa kancelaria.

8. I cisza. Nie przygotowałem dupliki, gdyż powtórzyłbym pozew, tylko innymi słowami. Postanowiłem zamiast „wnoszę i wywodzę jak w pismach” powiedzieć coś więcej na rozprawie, zainteresować sąd zagadnieniem.

9. Rozprawy wyznaczone zostały w końcówce marca, dwie pod rząd. Na pierwszą wezwano świadka, na drugą stronę powodową. Oponowałem tym dowodom, ale sąd postanowił je przeprowadzić.

10. Na drugiej rozprawie mowy końcowe i odroczenie ogłoszenia orzeczenia. Po rozprawie pełnomocnik przeciwnika gratulował wygranej; podszedłem do tego z ostrożnością. Dopóki orzeczenie nie zostanie ogłoszone, nie można być pewnym rozstrzygnięcia.

11. Wyrok zapadł 10 kwietnia 2018 r., uwzględniając powództwo o zapłatę w całości i zasądzając koszty. A, w zakresie żądania kosztów – pamiętajcie o rozliczaniu środków wydanych na dojazd na rozprawę, zarówno wezwanych stron, jak i pełnomocników.

[Motywy]

12. W zakresie oprocentowania „stary portfel” jest zdaniem Sądu, jak i moim, wadliwy. Wadliwy w sposób, który uniemożliwia utrzymanie umowy ze stałym oprocentowaniem, czy zdyskwalifikowaniem zmian dokonywanych przez bank. Postanowienia wzorca naruszają w tym zakresie art. 76 pkt 1) ustawy – Prawo bankowe [„p.b.”] w zw. z art. 69 ust. 2 pkt 5) p.b. w zw. z art. 78 p.b., które są przepisami bezwzględnie obowiązującymi. Blankietowa norma nie określa warunków zmiany oprocentowania. Nie trzeba wykazywać, że naruszenie ma charakter rażący, znaczny, długotrwały itp. Już sama ocena postanowienia umowy dokonana z uwzględnieniem norm prawa bankowego pozwala uznać, że klauzula bez zobiektywizowanych kryteriów narusza prawo.

13. Sąd I instancji wskazał na szereg orzeczeń Sądu Najwyższego wydawanych od początku lat 90 poprzedniego wieku, w których wskazywano na konieczność posłużenia się jasnymi, skonkretyzowanymi i obiektywnymi czynnikami warunkującymi zmianę oprocentowania. Skrytykował tym samym stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w wyroku z 14 maja 2015 r., II CSK 786/14, w którym nie dość, że dopuszczono redukcję utrzymującą częściową skuteczność wzorca, to jeszcze odwoływano się do kryteriów słusznościowych w ramach oceny sytuacji prawnej banku.

14. Z uwagi zaś na to, że takie postanowienie jest przedmiotowo istotne, upada cała umowa (art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 76 pkt 1) p.b. w zw. z art. 69 ust. 2 pkt 5) p.b. w zw. z art. 78 p.b.).

15. Co ważne, w ocenie sądu I instancji aneks zawarty w 2009 r. modyfikujący zasady określania oprocentowania i wprowadzający stawkę LIBOR do umowy, nie miał żadnego znaczenia. Nie mógł on konwalidować nieważnej umowy. Podobnie oceniono aneks umożliwiający spłatę bezpośrednio w CHF.

16.  W zakresie indeksacji sąd I instancji wskazał, że wskutek zastosowania klauzul przeliczeniowych w istocie nie doszło do nawiązania stosunku prawnego.

17. W uzasadnieniu omawianego orzeczenia potwierdzono, że wpis postanowienia do Rejestru Klauzul Niedozwolonych na podstawie prawomocnego orzeczenia Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów wiąże sąd rozpoznający sprawę w ramach indywidualnej kontroli wzorca.

18. Abstrahując od tej kwestii, sąd I instancji zwrócił uwagę, że zeznania świadka – pracownika banku, jednoznacznie potwierdzają dowolność i brak możliwości weryfikacji jaki kurs zostanie zastosowany i czy ustalony przez bank kurs jest obiektywnie uzasadniony.

19. Co ważne – konsumenci nie mają obowiązku udowodnić, że stosowane względem nich kursy są nierynkowe. Odwrotnie – argument o rynkowości stosowanych kursów, podnoszony przez banki nie ma żadnego znaczenia. Jest to clou w sprawach kontroli wzorca: istotna jest treść dokumentu określającego uprawnienia dla proponenta/obowiązki dla konsumenta, a nie sposób korzystania z tej treści. Potwierdził to Sąd Najwyższy w uchwałach z 6 kwietnia 2018 r. III CZP 114/17 oraz z 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17.

20. Niestety w wielu orzeczeniach podzielano błędną argumentację i zarzucano konsumentom, że nie wykazali, by stosowane względem nich kursy odbiegały od rynkowych.

21. Sąd I instancji wskazał, że klauzul przeliczeniowych nie można sanować kursem sprawiedliwym, kursem średnim NBP czy zwyczajem. Brak jest ku temu jakiejkolwiek podstawy, zwłaszcza że to bank przygotował wzorzec umowy obarczony wadami, a zatem powinien ponieść konsekwencje swego działania. Nawet jeżeli będą dla niego znaczące (dolegliwe).

[Uwagi uniwersalne]

22. Kilka uwag uniwersalnych z komentowanego orzeczenia:

1) „Sąd w niniejszej sprawie nie podziela nadto poglądu, że tylko działalność biegłego, oceniającego ex post, słusznościowo zmiany oprocentowania, pozwoli na urzeczywistnienie ochrony kredytobiorców. W przypadku zdiagnozowania bezwzględnej nieważności czynności prawnej, bez znaczenia powinny pozostawać konsekwencje tego faktu dla stron. Nawet jednak gdyby podzielić stanowisko, które nakazuje uwzględnić słuszny interes słabszej strony stosunku prawnego (to jest konsumenta), to rozstrzygnięcie oparte o koncepcję bezwzględnej nieważności całej czynności prawnej, jest daleko bardziej ochronne dla konsumenta, niż sposób rozwiązania przedstawiony w sprawie II CSK 768/14. Dzięki temu konsument nie jest związany czynnością prawną sprzeczną z ustawą. Nadto bezwzględna nieważność czynności prawnej powoduje unicestwienie wszystkich skutków czynności prawnej, od samego początku. Zatem, w ocenie Sądu całkowita nieważność umowy jest korzystna dla powodów, patrząc z perspektywy stanu z chwili jej zawarcia [a contrario do stanowiska Sądu Najwyższego zawartego w sprawie II CSK 803/16]. Oznacza to, że na skutek rozstrzygnięcia powodowie nie będą w konsekwencji obciążeni wzrostem kursu franka szwajcarskiego. Wprawdzie ewentualne konsekwencje ekonomiczne mogą dotknąć wówczas pozwanego, ale jest to okoliczność, która nie może mieć wpływu na treść rozstrzygnięcia. Ocena zgodności lub sprzeczności z prawem czynności prawnej nie może uwzględniać czynnika skutków ekonomicznych dla stron. Nawet jednak gdyby miała uwzględniać ten czynnik, to należy zauważyć, iż pozwanego spotykają konsekwencje sposobu w jaki to on [a nie powodowie] sformułował treść wzorca umownego”;

2) „W kontekście tych rozważań jako otwarte należy pozostawić pytanie, czy powodowie w tej i w innych sprawach mają obowiązek udowodnić, że kursy walut stosowane przez bank były dla nich niekorzystne [pogląd pozwanego z pkt 282 na k. 99]. W ocenie Sądu konsumenci nie mają takiego obowiązku, gdyż analizowany tutaj problem sięga o wiele głębiej niż tylko do poziomu samych wartości kursu kupna i sprzedaży ustalonych przez bank. Istota problemu zasadza się na treści samego wzorca umownego narzuconego konsumentom przez bank, a nie na tym jak następnie z tego wzorca pozwany bank korzysta. Ideą, która przyświecała autorom Dyrektywy Rady 93/13, z dnia 5 kwietnia 1993 r. było przymuszenie przedsiębiorców do przygotowywania uczciwych, jasno sformułowanych wzorców umownych. Sąd Okręgowy w Warszawie, w sprawie XVII AmC 1531/09 wskazał bardzo precyzyjnie dlaczego zapis, zawarty również i w obecnie analizowanej umowie, stanowi postanowienie niedozwolone. Sąd ten nie uzależnił powyższego od ewentualnego wykazania przez konsumenta, czy i w jakim zakresie taki zapis umowny był dla niego niekorzystny. Pomijając już samą problematykę trudności dowodowych, z którymi zmagałby się konsument, to przede wszystkim nie takie założenia stały za treścią przepisów omawianej Dyrektywny Rady 93/13. Poza tym, przychylenie się do poglądu wyrażonego przez pozwanego rodzi zbyt duże pole do czynienia dowolnych ustaleń. Czy niekorzystność kursu miałaby trwać przez jakiś okres czasu, czy mogłaby być jednorazowa [dotyczyć spłaty nawet jednej raty kapitałowo – odsetkowej]? Czy owa niekorzystność miałaby miejsce zawsze gdyby znaleźć korzystniejszy kurs waluty z pominięciem pozwanego banku, czy jednak należałoby brać pod uwagę jakiś poziom odchylenia kursu walut jako dopuszczalny? Te i wiele innych pytań prowadzą do wniosku, że sposób rozumowania pozwanego [choć dla niego jak najbardziej korzystny], prowadziłby do całkowitego rozmycia idei jakie stały za stworzeniem przepisów prawa dot. niedozwolonych zapisów umownych”;

3) „Na koniec Sąd chciałby się odnieść do stanowiska pozwanego, iż skoro powodowie podpisali umowę z bankiem to najwyraźniej odpowiadały im zaproponowane warunki [pkt 144, k. 80]. Gdyby zgodzić się, z taki tokiem rozumowania, to przepisy dot. uznawania zapisów umownych za niedozwolone straciłyby sens i rację bytu. W każdej z takich spraw Sąd bada umowę, która została podpisana przez konsumenta. Jednakże powyższe nie sanuje niedozwolonych zapisów umownych” – tę kwestię dokładnie wyjaśnił Sąd Okręgowy w Warszawie w wyroku z 2 lutego 2018 r., XXVII Ca 718/17, o którym można przeczytać tu.

[Podziękowania]

23. Wyrazy uznania i szacunku kieruję do Pana Mecenasa reprezentującego bank, którego zachowanie na sali rozpraw, jak i poza nią było najwyższej próby.

 

Zdjęcie na stronie głównej: Mysticsartdesign / www.pixabay.com. Dobrze obrazuje proces, w którym kredytobiorca atakuje bank.